Η Λογοτεχνία ήταν και παραμένει ένα από τα πιο αγαπητά μαθήματα σε όλες τις τάξεις του σχολείου. Ένα μάθημα που καλλιεργεί πολλαπλές δεξιότητες, πολλά είδη γραμματισμών -με κυριότερο τον κριτικό- και που, αν όλα κυλήσουν ομαλά σε επίπεδο διδακτικής, μπορεί να καταστήσει τη μαθήτρια και τον μαθητή συνειδητοποιημένη/ο δια βίου αναγνώστρια/στη ποικίλων κειμένων. Κειμένων που θα βοηθούν στην κατανόηση του εαυτού και του κόσμου που τους περιβάλλει. Αυτοί οι κόσμοι όμως είναι ανάγκη να ερμηνεύονται με ανοιχτότητα, με ελεύθερο πνεύμα, γιατί έτσι μόνο μπορεί το ανοίκειο να καταστεί οικείο, το διαφορετικό παρόμοιο, το μακρινό κοντινό. Έτσι μόνο ο κοινωνικός βίος μπορεί από αβίωτος να γίνει βιωτός! Κι εδώ έρχεται η διδακτική της Λογοτεχνίας να δώσει τη λύση.

Θεωρία

Από τη δεκαετία του 1970 κ.ε. όλα τα θεωρητικά σχήματα μετατόπισαν το ενδιαφέρον της λογοτεχνικής ερμηνείας και κριτικής από την/τον συγγραφέα και το κείμενο στην/στον αναγνώστρια/στη, στην πράξη της ανάγνωσης και την πολλαπλή νοηματοδότησή της. Έτσι, λοιπόν, τα τελευταια πενήντα χρόνια οι λογοτεχνικές σπουδές έχουν αλλάξει προσανατολισμό. Αρχικά, η Νέα Κριτική του Richards εστίασε στις συγκινήσεις που προκαλεί η Λογοτεχνία στον αναγνώστη-μαθητή ενώ η Σημειωτική Οπτική του Eco στην αναγνώριση των κοινών γλωσσικών κωδίκων που κατασκευάζουν το νόημα των κειμένων. Εν συνεχεία, ο Jauss με την Αισθητική της πρόσληψης έδωσε έμφαση στην ιστορία των διαδοχικών προσλήψεων ενός έργου και στη σχέση της με τα μεταβαλλόμενα αισθητικά πρότυπα και σύνολα προσδοκιών που του δίνουν την άδεια να διαβάζεται σε διαφορετικές περιόδους. Μετά ο Iser με την Αναγνωστική ανταπόκριση περιέγραψε την πορεία του αναγνώστη διαμέσου του κειμένου με αναφορά στο πώς παράγεται προσωπικό νόημα, πώς συμπληρώνονται τα “ανείπωτα”.

Με πιο απλά λόγια, έχουμε περάσει σε μια νέα εποχή που από απόψη διδακτικής της Λογοτεχνίας: Από τη διδασκαλία ενός κειμένου που πρέπει να έχει ένα μονοσήμαντο μήνυμα στο πώς αυτό αλληλενεργεί με τους αποδέκτες του. Από το δίπολο συγγραφέας-κείμενο στη σχέση κείμενο-αναγνώστης. Δεν υπάρχουν πια πρωτόκολλα ανάγνωσης. Ο μαθητής μπορεί να παράγει νόημα μέσα από τις προβολές της ατομικής του συνείδησης. Ωστόσο, επειδή το λογοτεχνικό -όπως και κάθε κείμενο- είναι ένα συνδυαστικό σύστημα με ρεπερτόριο(συμβάσεις κειμένου), στρατηγικές, κενά, χάσματα και σημεία απροσδιοριστίας, ο αναγνώστης -και στην περίπτωσή μας ο μαθητής- έχει τον εξής ρόλο: να πραγματοποιήσει αυτούς τους συνδυασμούς. Μόνος του όμως είναι αδύνατο να το πράξει. Γι’ αυτό, έρχεται ο φιλόλογος και με τις κατάλληλες διδακτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις τον βοηθά. Στην ουσία τον βοηθά να απολαύσει αισθητικά την ίδια τη Λογοτεχνία.

Πράξη-Προτάσεις

Μερικές διδακτικές στρατηγικές που μπορεί ο φιλόλογος να εφαρμόσει μέσα στην τάξη είναι:

• να διευρενεί αρχικά τις διαφορές στην πρόσληψη και ανταπόκριση των μαθητών του αναφορικά με το προς εξέταση κείμενο (π.χ.πώς αντιλαμβάνεστε, παιδιά, το βασικό θέμα του ποιήματος; ποιο είναι το ερώτημα που προκύπτει; ποιο θέμα θίγει;)
• να υποδεικνύει -όχι όμως εξαντλητικά- το πώς συνδέονται αυτές οι ανταποκρίσεις με κειμενικούς δείκτες(σχήματα λόγου, ρηματικά πρόσωπα, στίξη κ.ο.κ)
• να ωθεί στη συμπλήρωση φυσικών ή “κατασκευασμένων” κενών απροσδιοριστίας, ώστε να οδηγούνται οι μαθητές σε δικές τους ερμηνευτικές υποθέσεις με δημιουργικό τρόπο (τι φαντάζεστε ότι θα ακολουθήσει; ποια κατάληξη θα υπάρξει;)
• να επιστρέφει στο κείμενο εν συνεχεία και να διαπιστώνει/να διερευνά μαζί με την τάξη τις αποκλίσεις και έτσι να αποκαλύπτεται η συγγραφική πρόθεση
• να βοηθά τους μαθητές να τοποθετούνται και να διαλέγονται δημιουργικά με το κείμενο και να συνδέουν τα θέματά του με το δικό τους κόσμο (π.χ. πώς μιλάει μέσα σας το κείμενο, πώς σας αγγίζει;)
• να προκαλεί συζήτηση δύο ή περισσότερες απόψεις για το ίδιο θέμα
• να φέρνει κείμενα για σύγκριση των λογοτεχνικών κειμένων με άλλα είδη λόγου κοινής θεματικής (π.χ. σκηνή αποχωρισμού στη λογοτεχνία και σε τραγούδι ή σε κινηματογραφική ταινία)
• να οργανώνει δραματοποιήσεις που απαντοούν ταυτόχρονα σε κάποιο ερώτημα

Μέσα, λοιπόν, σε ένα κλίμα που εφαρμοζονται τέτοιες τεχνικές το μάθημα της Λογοτεχνίας γίνεται πιο ελκυστικό. Το περιβάλλον της τάξης πιο δημοκρατικό και ο ψυχικός κόσμος των μαθητών πιο ώριμος και ανοιχτός. Οι ορίζοντες νοηματοδότησης της κοινωνίας διευρύνονται και ο μαθητής ως ενεργό μέλος της κοινωνίας αργότερα είναι έτοιμος να ερμηνεύει τον κόσμο και να αποφεύγει τις παγίδες που του στήνονται.

Σεμινάριο Διδακτικής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας

Η διδακτική της Έκθεσης και της Λογοτεχνίας δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Για να εφαρμοστούν όλα τα παραπάνω χρειάζεται επιμόρφωση. Για το λόγο αυτό δημιουργήσαμε ένα 6ωρο σεμινάριο το οποίο μπορεί η/ο κάθε ενδιαφερόμενη/ος να το παρακολουθήσει ασύγχρονα. Το σεμινάριο απευθύνεται σε εν ενεργεία εκπαιδευτικούς-φιλολόγους, δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης, οι οποίοι θέλουν να ενημερωθούν για τις επιστημονικές εξελίξεις σε θέματα μεθοδολογίας της διδασκαλίας της νέας ελληνικής γλώσσας και να εφαρμόσουν νέες, σύγχρονες τεχνικές μάθησης και διδασκαλίας. Απευθύνεται, επίσης, σε πτυχιούχους τμημάτων φιλολογικής κατάρτισης, οι οποίοι επιθυμούν να επικαιροποιήσουν και να συμπληρώσουν τη γνώση τους σε θέματα μεθοδολογίας της διδασκαλίας της νέας ελληνικής γλώσσας.

Για να το αποκτήσεις πάτα εδώ